Hugleiðingar um gengistryggðu lánin og ábyrgð bankanna.

Púkinn hefur áður gagnrýnt þá sem tóku gengistryggð lán en nú er kominn tími til að horfa á hina hliðina - ábyrgð banka og fjármögnunarfyrirtækja á þeirri stöðu sem komin er upp.

Það er sennilegt að mörgum lántakendum hafi ekki verið ljós sú áhætta sem fólst í því að taka gengistryggt lán, án þess að vera með tekjur í erlendum gjaldmiðli.  Það má líka vera að sumir lántakendur hafi ekki gert sér grein fyrir því að vegna vissra ákvarðana Alþingis og Seðlabankans var gengi krónunnar allt, allt of hátt - og aðeins spurning um tíma hvenær það félli og lánin snarhækkuðu í íslenskum krónum.

Nei, sumum lántakenda var þetta ef til vill ekki ljóst og héldu í einhverjum barnaskap að þetta væru hagstæð lán, en fjármálafyrirtækjunum átti að vera þetta ljóst - og hefði borið að vara lántakendur við hættunni.

Mörg fjármálafyrirtækjanna gerðu sér fulla grein fyrir að krónan var allt, allt of hátt skráð og tóku skipulega stöðu gegn henni - vissu sem var að hún myndi falla verulega.  Það má reyndar segja að sú stöðutaka hafi verið eðlileg, því þeim bar jú (eins og öðrum fyrirtækjum) að verja sína eigin hagsmuni - enn og aftur - fjármálafyrirtæki eru ekki góðgerðarstofnanir.

Það sem er hins vegar ekki eðlilegt er að á sama tíma og fjármálafyrirtækin veðjuðu sjálf á fall krónunnar, voru þau skipulega að ota gengistryggðum lánum að fólki - án þess að upplýsa viðskiptavinina um að 50-100% hækkun lánanna í íslenskum krónum væri fyrirsjáanleg.

Í sumum löndum er fólk rekið úr starfi eða fangelsað fyrir minni sakir.

Það má líka horfa á þetta frá annarri hlið, sem byggir á eftirfarandi þumalputtareglu:

Til lengri tíma litið er allt lánsfé jafn dýrt, sama í hvaða gjaldmiðli það er.

Þessi regla þarfnast nánari útskýringa.  Ef í boði er t.d. lán í gjaldmiðli X á 2% vöxtum og gjaldmiðli Y á 10% vöxtum, þá mætti halda að lán í gjaldmiðli X væri hagkvæmara.  Svo er þó ekki.  Til lengri tíma litið mun gengi gjaldmiðlanna breytast þannig að ekki skiptir máli hvort lánið er tekið.  Annars væri hægt að búa til verðmæti "úr engu",  með því að taka lán í gjaldmiðli X, lána þann pening í gjaldmiðli Y, greiða að lokum upp lánið í gjaldmiðli X og hirða mismuninn.

Þetta gengur ekki upp til lengri tíma litið - en til skemmri tíma séð er þetta mögulegt, ef lántakandinn nær að greiða upp lánið áður en gengið breytist...en það er happdrætti.

Fjármálafyrirtækin brugðust gersamlega í að gera viðskiptavinum sínum grein fyrir áhættunni og því að vegna yfirvofandi gengisfalls krónunnar væri í raun ósennilegt að lágvaxta gengistryggðu lánin væru nokkuð betri en íslensku lánin, svona til lengri tíma litið.

Annað sem brást var að gera lánasamningana þannig að þeir stæðust íslensk lög.  Þetta er í raun óskiljanlegt klúður, því það hefði verið svo einfalt að búa þannig um hnútana að lánin væru fyllilega lögleg.

Það eina sem fyrirtækin hefðu þurft að gera hefði verið að lána beint í erlendum gjaldmiðli - að lánin væru í jenum eða svissneskum frönkum, en með klausu um að afborganir væru í íslenskum krónum miðað við gengi Seðlabankans.  Slík lán hefðu verið fyllilega lögleg og lántakendur hefðu þá setið áfram í þeirri stöðu sem þeir voru í fyrir nýfallinn dóm.

Þetta klúður er alfarið á ábyrgð fjármálafyrirtækjanna, en það er mikilvægt að hafa í huga að ólögleiki lánanna stafar í raun bara af tæknilegu atriði - klúðri í útfærslu lánasamninga.  Sumir bloggarar hafa láið falla stóryrði um skipulagða glæpastarfsemi, en eins og Robert A. Heinlein sagði:

Never attribute to malice that which can be adequately explained by stupidity.

Þriðja atriðið sem má saka fjármálafyrirtækin um er að hafa farið offari í veitingu lánanna.  Starfsmenn sem sáu um lánin fengu margir hverjir "árangurstengda" bónusa - því meira sem þeir gátu lánað út því meira fengu þeir í eigin vasa.  Þeim var alveg sama þó þeir lánuðu fólki allt of háar upphæðir, sem átti að vera ljóst að vafasamt væri að viðkomandi gæti greitt til baka.  Græðgi og eiginhagsmunaháttur varð siðferðinu yfirsterkari.

Sumir hafa gagnrýnt þessi lán eftirá á þeirri forsendu að þau hafi verið ósanngjörn og að fjármögnunarfyrirtækin hafi grætt gífurlega á þeim við fall krónunnar, en það er misskilningur - Þessi fyrirtæki gátu boðið þessi lán einvörðungu vegna þess að þau fengu sambærileg lán í erlendum gjaldmiðlum á enn lægri vöxtum - hagnaður þeirra fólst í vaxtamuninum.

Jú, lánin hækkuðu við fall krónunnar, en skuldir þeirra uxu að sama skapi, þannig að gengisfall krónunnar breytti í raun engu fyrir þau. 

Almenningur fengi reikninginn

Athugasemdir

[Rúnar Þór Þórarinsson, 24.6.2010 kl. 14:57]

Kjarninn er að bankarnir VISSU FYRIRFRAM að ólöglegt væri að veita þessi lán. Eftirlitsstofnanir vissu það líka. Og ég get ímyndað mér að þeir sem höfðu með þessi mál að gera vissu það líka. En bankarnir vissu það allavega eins og komið hefur fram.

[Púkinn, 24.6.2010 kl. 15:16]

Ef þeir hefðu "vitað" að form lánanna væri ólöglegt, heði verið leikur einn að gera smávægilegar breytingar þannig að þau væru ótvírætt lögleg, en kjörin væru að öllu leyti sambærileg.   Það að þeir gerðu það ekki segir mér að þeir hafi talið lánin lögleg.