Gjaldmiðill eða ekki?

 

Púkanum finnst nú hálfgerð mótsögn í því sem Seðlabankinn segir.

Annars vegar segja þeir að Bitcoin og Aurauracoin séu ekki gjaldmiðlar í skilningi íslenskra laga, en hins vegar bendir bankinn á að hann hafi einkarétt á útgáfu gjaldmiðla.....en ef þetta eru ekki gjaldmiðlar, þá....?

Ekki svo að skilja - það eru góðar líkur á að þetta dæmi hrynji eins og spilaborg á endanum, þannig að Púkinn myndi nú ráðleggja fólki að fara varlega, en það kemur ástæðum seðlabankans ekkert við.

Vara við notkun sýndarfjár

Að selja ættargersemarnar...

Það er mikið að gera á listaverkauppboðum hjá Tryggva þessa dagana - mikil sala í verkum, en þó er það athyglivert að sum verðmætustu verkin seljast ekki - það gerist stundum að enginn er reiðubúinn til að bjóða það lágmarksverð sem seljandinn setur upp.

Er það vegna þess að væntingar seljandans eru óraunhæfar - eru einhverjir fastir í þeim verðum sem voru hér 2007 þegar listaverkaverð rauk upp úr öllu valdi, eða er vandamálið að kaupendur eru líka blankir - eiga hreinlega ekki pening?

Þessi uppboð eru annars hin ágætasta skemmtun - Púkinn mætti að vísu ekki á það síðasta, sem var haldið á mánudaginn var,  en mætti á síðustu þrjú þar á undan - þeim sem hafa áhuga á uppboðunum er bent á www.myndlist.is

Sumir þeirra sem eru að selja verk eru sjálfsagt að gera það tilneyddir - kollsigldu sig í hruninu, misstu sparnaðinn eða vinnuna,  en það er annar hópur sem er líka neyddur til að selja ættargersemarnar.

 Það er gjarnan eldra fólk, skuldlaust, með þokkalegar eignir - einbýlishús, sumarbústað og einhvern ævisparnað, en litlar sem engar tekjur, nema þá ellilífeyri.  Þetta fólk þarf nú að sæta hreinni eignaupptöku vegna "stóreignaskattsins" - sem leiðir til þess að skattgreiðslurnar geta orðið mun hærri en nemur öllum tekjum þeirra - já, yfir 100%.

Þessi fórnarlömb núverandi ríkisstjórnar neyðast því stundum til að losa sig við verðmæti eins og málverkin af stofuveggjunum.

Selja listaverk til að eiga fyrir mat

Eru jöfn kjör æskileg?

Sumir viðast þeirrar skoðunar að allur jöfnuður sé af hinu góða - því meiri jöfnuður, því betra og helst eigi allir að hafa það nákvæmlega jafn gott (eða skítt).

Púkinn telur þetta hættulegar öfgaskoðanir.

Það er að vísu sanngjarnt að fólk fái sömu laun fyrir sömu vinnu - tveir einstaklingar sem skila sambærilegum verkum jafn vel eiga skilið að fá sömu laun fyrir sína vinnu.

Vandamálið er hins vegar þegar fólk vill hirða meira af þeim sem hafa hærri laun - helst þannig að allir fái í raun sömu upphæð í vasann þegar upp er staðið.  Púkinn hefur jafnvel rekist á fólk sem teygir þessar skoðainr út í þær öfgar að það vill setja í stjórnarskrána ákvæði um jöfn kjör allra.

Púkinn skilur ekki svona einfeldningshugsanahátt.  Hér á Íslandi er fólki í dag refsað fyrir sparnað og að sýna ráðdeild.  Refsað fyrir að sýna varkárni í fjármálum, refsað fyrir að leggja hart að sér til að byggja upp skuldlausar eignir og fyrirtæki - og fólk lendir jafnvel í því að á það er lagður skattur sem nemur 80-100% af þeirra tekjum - og nei, þetta eru ekki ýkjur - Púkinn þekkir svona dæmi.

Ef fólki er refsað fyrir að leggja meira á sig með því að hirða af því allt sem það ber úr býtum fyrir framtakið, til hvers ætti fólk að leggja eitthvað á sig?  Hvers vegna ætti nokkur að leggja út í þá áhættu sem fylgir því að stofna og reka fyrirtæki, ef hið opinbera mun hirða allan ávinninginn, ef einhver verður?

Nei, það verður að vera hvati til að leggja eitthvað á sig - það verður að vera innbyggður hvati til að vinna og skapa vinnu fyrir aðra - a.m.k. ef hér á landi eiga að vera almennt sæmileg lífskjör til frambúðar.

Annað dæmi varðar atvinnuleysisbætur og lágmarkslaun.  Það eru atvinnulausir einstaklingar (t.d. einstæðir foreldrar með litla menntun) sem myndu hreinlega tapa á því að fara út á vinnumarkaðinn, þar sem þau laun sem þeim standa til boða myndu ekki bæta upp kostnaðinn við að þurfa t.d. að greiða fyrir dagvistun eða leikskóla í stað þess að vera heima á atvinnuleysisbótum.

Svona vinnuletjandi kerfi er hreinlega mannskemmandi og skaðlegt þjóðfélaginu í heild.

Deilt um ástæðu jafnari launa

100% skattur á Íslandi

Auðlegðarskatturinn getur þýtt að einstaklingar séu krafðir um meiri skatt en nemur öllum tekjum þeirra.

Þetta getur t.d. átt sér stað hjá fólki sem er komið á efri ár og hefur engar aðrar tekjur en lífeyri, en á e.t.v. skuldlaust einbýlishús, sumarbústað og einhvern sparnað sem það hefur safnað á starfsævinni.

Svo er líka til í dæminu að "auðlegð" viðkomandi felist í eigin atvinnurekstri - fólk hefur e.t.v. byggt upp fyrirtæki, en í stað þess að skuldsetja það í botn og greiða sjálfu sér arð hefur verið valin sú leið að nýta allan hagnað í að byggja upp fyrirtækið, sem gæti verið sæmilega stöndugt, í skuldlausu atvinnuhúsnæði og með aðrar eignir - en allar þessar eignir fyritækisins teljast til auðlegðar eigandans, sem e.t.v. hefur engar aðrar tekjur en hófleg laun úr fyrirtækinu.

Í þannig tilviki getur auðlegðarskatturinn numið mun hærri upphæð en nemur tekjum eigandans.

Hvað á fólk í slíkri stöðu að gera - er ekki verið að refsa fólki fyrir að hafa byggt upp sinn rekstur í stað þess að taka út botnlausan arð og flytja allt á flókið net eignarhaldsfyrirtækja erlendis?

Hvers eiga þeir að gjalda sem hafa reynt að reka sín fyrirtæki á heiðarlegan hátt?  Af hverju ætti einhver í svona stöðu að kæra sig um að reka áfram fyrirtæki á Íslandi þegar hið opinbera vill hirða allt af honum sem hann þénar og meira til?

Auðmenn flýja auðlegðarskattinn

Krónan er ekki vandamálið

Sumir eru svo barnalegir að halda að krónan og hegðun hennar sé stóra vandamálið og með því einu að skipta henni út muni allt færast til betri vegar.

Endemis bull.

Stóra vandamálið hér á Íslandi undanfarna áratugi - og ekki síst á árunum fyrir hrunið - var agalaus og vanhæf stjórn ríkisfjármála og Seðlabankans.

Íslenska ríkinu tókst á sínum tíma að klúðra einkavæðingu bankanna, Seðlabankinn brást kolrangt við og Fjármálaeftirlitið stóð sig ekki í stykkinu.

Nákvæmlega hvað fór úrskeiðis er nokkuð sem efur verið lýst oft áður og ætti ekki að þurfa að endurtaka. 

Krónan er ekki sökudólgurinn í þessu máli, heldur saklaust fórnarlamb óhæfra stjórnmálamanna sem Íslendingar voru nógu vitlausir til að kjósa yfir sig.

Hin innistæðulausa hækkun krónunnar á sínum tíma var afleiðing rangra ákvarðana hjá stjórnmálamönnum og Seðlabankanum og hið óhjákvæmilega fall hennar var bein afleiðing sömu ákvarðana.

Nei, að skipta út krónunni myndi ekki leysa neinn vanda ef hér verða áfram við völd ráðamenn sem taka jafn arfavitlausar og agalausar ákvarðanir og voru teknar á þeim tíma.

Það sem menn hefðu átt að gera á sínum tíma - og ættu jafnvel að gera í dag - er að stefna að því að uppfylla Maastrict skilyrðin - ekki í þeim tilgangi að mega taka upp evruna, heldur vegna þess að þetta eru "góð" skilyrði, sem myndu neyða ráðamenn til að taka upp agaðri vinnubrögð.

Íslenska þjóðin þurfti að læra með sársaukafullum hætti að það er ekki endalaust hægt að lifa um efni fram - nokkuð sem hefði verið unnt að koma í veg fyrir með meiri aga.

Eigum að halda í krónuna

Eru atvinnuleysisbætur of háar?

Ef munurinn á atvinnuleysisbótum og lágum launum er það lítill að það borgar sig frekar að vera atvinnulaus en að fá sér vinnu, þá er ljóst að eitthvað er ekki í lagi - vinnuletjandi kerfi mun valda öllum skaða til lengdar.

Gallinn er bara sá að það er engin einföld lausn til á vandamálinu.

Að lækka atvinnuleysisbætur myndi tæplega ganga upp - fyrir utan að enginn stjórnmálamaður myndi leggja það til, því slík tillaga jafngilti sennilega pólitísku sjálfsmorði.

Að hækka lágmarkslaunin er heldur ekki lausn - slík hækkun myndi leiða til verri afkomu þeirra fyrirtækja sem byggja starfsemi sína á láglaunastörfum - þau yrðu þá annað hvort að draga saman seglin (sem myndi senda fleira fólk á atvinnuleysisskrá), eða hækka verð á vörum og þjónustu, sem myndi á endanum leiða til verð- og launahækkanabylgju í gegnum allt þjóðfélagið...en þeir sem væru á atvinnuleysisbótum myndu sitja eftir, í sömu stöðu og ef bætur þeirra hefðu verið lækkaðar.

Púkinn er þeirrar skoðunar að kerfið í heild þurfi endurskoðunar við og í þeirri endurskoðun séu tvö lykilatriði.

Í fyrsta lagi verði að gera meiri kröfur til að fólk sé í virkri atvinnuleit - ef fólk hafnar vinnutilboðum, skerðist atvinnuleysisbætur þeirra sjálfkrafa - þetta myndi ekki hafa áhrif á þá sem eru atvinnulausir vegna þess að engin störf við þeirra hæfi eru í boði á þeirra svæði, en þetta myndi skerða bætur til þeirra sem kjósa að vinna ekki.

Í öðru lagi verður að efla endurmenntun, og gera virka þáttöku í (endurgjaldslausum) endurmenntunarnámskeiðum og slíku að skilyrði fyrir fullum bótum - slíkt myndi líka gera fleirum mögulgt að sækjast eftir betur launuðum störfum.

Við verðum að hafa kerfi sem er vinnuhvetjandi, ekki vinnuletjandi.

Þiggja bætur frekar en láglaunastörfin

Ástæður þess að við verðum að borga Icesave

Það virðast vera einhverjir sem eru á þeirri skoðun að það sé eitthvað vafamál hvort Íslendingar séu skyldugir til að borga Icesave eða ekki.  Púkinn fær ekki séð að það sé nokkur spurning - við sitjum uppi með að þurfa að borga þetta - það er bara spurning um útfærsluna.

Þjóðin hafnaði á sínum tíma ákveðinni útfærslu á því hvernig Icesave væri borgað og nú í dag sjást jákvæðar afleiðingar þess - þau kjör sem nú standa til boða eru mun hagstæðari en þau fyrri.  Þessi þjóðaratkvæðagreiðsla snerist hins vegar ekki um hvort yfirhöfuð skyldi borga Icesave eða ekki.

Meginástæða þess að við verðum að borga þetta virðist einföld.

Eftir bankahrunið bar ríkisstjórninni sennilega ekki skylda til að ábyrgjast bankainnistæður umfram það sem tryggingarsjóðurinn hafði bolmagn til.  Það var hins vegar tekin ákvörðun um að ábyrgjast innistæður í íslenskum útibúum bankanna að fullu.

Það er vandamálið.

Með því að ábyrgjast innistæður í útibúum á Íslandi en ekki erlendis, var ríkið að mismuna - nokkuð sem virðist stangast á við EES samninginn og við kæmumst sennilega ekki upp með fyrir dómstólum.

Ef ákvörðun hefði verið tekin um að ábyrgjast aðeins innistæður í íslenskum krónum, eða ábyrgjast aðeins innistæður að því marki sem tryggingasjóðurinn hafði bolmagn til, þá hefðum við sennilega losnað við Icesave vandamálið - en það var bara ekki gert og þess vegna sitjum við í súpunni.

Það er auðvelt að vera vitur eftir á...segja 

• ...bara ef Sjálfstæðis- og Framsóknarflokkurinn hefðu ekki klúðrað einkavæðingu bankanna.
• ...bara ef fjármálaeftirlitið hefði ekki verið gersamlega óhæft.
• ...bara ef Icesave hefði verið rekið í dótturfyrirtæki (eins og Kaupþing Edge), en ekki útibúi.
• ...bara ef endurskoðendur bankanna hefðu sinnt skyldu sinn

Vandamálið er bara það að ekkert af þessu leysir okkur undan vandamálinu - við erum nokkuð örugglega skyldug til að borga þetta.

 

 

 

 

Greiðslur hefjast í júlí 2016

Það á ekki að bjarga öllum

Púkanum sýnist sumir vera að bíða eftir því að stjórnvöld framkvæmi töfrabrögð - komi með "lausn" sem leysir vanda allra, svona eins og töframaður dregur kanínu upp úr hatti fyrir framan hóp fagnandi áhorfenda.

Það er hins vegar einn stór galli við þetta viðhorf - það er ekki hægt að "bjarga" öllum - og það sem meira er: Það á ekki að "bjarga" öllum.

Staðreyndin er sú að jafnvel þótt ekkert bankahrun hefði orðið og ef gengi krónunnar hefði haldist áfram í þeim óraunhæfu hæðum sem það var í kringum 2006, þá hefðu einhverjir farið í þrot.  Það eru alltaf einhver gjaldþrot, jafnvel í mestu "góðærum".

Það er alltaf fólk sem eyðir um efni fram, tekur lán langt umfram sína greiðslugetu eða sólundar sínu fé í einhverja vitleysu.  Það er ekki hlutverk þjóðfélagsins að sjá til þess að óráðsíumenn geti haldið áfram sínum lífskjörum.  Það verður að gera ákveða kröfu um að fólk taki ábyrgð á afleiðingum eigin mistaka.

Velferðarkerfið má sjá til þess að enginn svelti og allir hafi þak yfir höfuðið - en það er ekki réttlátt að "bjarga" fólki frá öllum afleiðingum eigin mistaka.

Vandamálið er hins vegar hvar á að draga línuna - hverjum á að "bjarga" - og hverjum ekki?

Það er ákveðin hópur sem er með nánast óviðráðanlegar skuldir - skuldar langt umfram eignir og greiðslugetu.  Jafnvel þessi heimskulega hugmynd Framsóknarmanna um flata niðurfellingu myndi ekki gagnast þessum hópi.  Sumum í þessum hópi er einfaldlega ekki hægt að "bjarga".

Það er hins vegar annar (og mun stærri hópur) sem er í vandræðum, en er hægt að aðstoða - og það á að miða áætlanir um aðstoð við þann hóp - fólkið sem á ennþá möguleika á að halda sínum húsum og er tilbúið til að gera sitt.

Gylfi furðar sig á ummælum

Hugleiðingar um gengislán og sanngirni

Gengislánin eru mál málanna í dag og ljóst er að engin niðurstaða mun fást sem gerir alla ánægða.

Púkinn fór hins vegar að velta því fyrir sér hver væri sanngjörn niðurstaða í þessu máli - vitandi þó vel að dómstólar verða að dæma eftir því sem lagabókstafurinn segir, en ekki eftir því hvað meginhluta þjóðarinnar myndi finnast sanngjarnt.

Stóra vandamálið er að hér takast á nokkrar sanngirniskröfur.

Í fyrsta lagi má segja að það sé sanngjarnt að aðilar borgi til baka raunvirði þess sem þeir fengu lánað - og með eðlilegum vöxtum.   Ef svo væri ekki, þá væri enginn reiðubúinn til að lána fé.

Lánafyrirtækin gátu boðið lán með mjög lágum vöxtum af þeirri einu ástæðu að þeim stóð til boða fjármagn í erlendri mynt á enn lægri vöxtum - og til að tryggja sig urðu þau að gengisbinda lánin.  Ef lánin fengju að standa óverðtryggð í íslenskum krónum með lágum vöxtum, þá myndu margir, sérstaklega þeir sem tóku gengisbundin íbúðalán til langs tíma, einungis þurfa að borga til baka lítinn hluta þess sem þeir fengu lánað.  Það er ekki sanngjarnt.

Það sem brást hjá lánafyrirtækjunum var að gera lánasamningana þannig að þeir stæðust íslensk lög.  Þetta er í raun óskiljanlegt klúður, því það hefði verið svo einfalt að búa þannig um hnútana að lánin væru fyllilega lögleg.

Það eina sem fyrirtækin hefðu þurft að gera hefði verið að lána beint í erlendum gjaldmiðli - að lánin væru í jenum eða svissneskum frönkum, en með klausu um að afborganir væru í íslenskum krónum miðað við gengi Seðlabankans.  Slík lán hefðu væntanlega verið fyllilega lögleg og lántakendur hefðu þá setið áfram í þeirri stöðu sem þeir voru í fyrir nýfallinn dóm.

Þetta klúður er alfarið á ábyrgð fjármálafyrirtækjanna, en það er mikilvægt að hafa í huga að ólögleiki lánanna stafar í raun bara af tæknilegu atriði - klúðri í útfærslu lánasamninga.  Sumir bloggarar hafa láið falla stóryrði um skipulagða glæpastarfsemi, en eins og Robert A. Heinlein sagði:

Never attribute to malice that which can be adequately explained by stupidity.

Púkanum finnst líka sanngjarnt að fólk taki ábyrgð á afleiðingum gerða sinna - það var enginn neyddur til að taka gengisbundin lán - þetta ver kostur sem margir lántakendur völdu.  Það hefði átt að vera öllum ljóst 2006-2008 að gengi íslensku krónunnar var allt, allt of hátt og bara spurning um tíma hvenær það félli hressilega.

Að taka gengisbundin lán við þær aðstæður er ekkert annað en fjárhættuspil - fólk var að veðja á að gengisfallið yrði eftir að lánin hefðu verið greidd upp, eða að það yrði svo lítið að það myndi ekki vega upp vaxtamuninn.  Er sanngjarnt að fjárhættuspilarar geti fengið reglunum breytt eftir á, ef veðmálin ganga gegn þeim?

Á hinn bóginn er önnur sanngirniskrafa hér - það er líklegt að sumum lántakendum hafi ekki verið ljós sú áhætta sem fólst í því að taka gengistryggt lán, án þess að vera með tekjur í erlendum gjaldmiðli.  Það má líka vera að sumir lántakendur hafi ekki gert sér grein fyrir því að vegna vissra ákvarðana Alþingis og Seðlabankans var gengi krónunnar allt, allt of hátt - og aðeins spurning um tíma hvenær það félli og lánin snarhækkuðu í íslenskum krónum.

Nei, sumum lántakenda var þetta ef til vill ekki ljóst og héldu í einhverjum barnaskap að þetta væru hagstæð lán, en fjármálafyrirtækjunum átti að vera þetta ljóst - og hefði borið að vara lántakendur við hættunni.

Mörg fjármálafyrirtækjanna gerðu sér fulla grein fyrir að krónan var allt, allt of hátt skráð og tóku skipulega stöðu gegn henni - vissu sem var að hún myndi falla verulega.  Það má reyndar segja að sú stöðutaka hafi verið eðlileg, því þeim bar jú (eins og öðrum fyrirtækjum) að verja sína eigin hagsmuni - enn og aftur - fjármálafyrirtæki eru ekki góðgerðarstofnanir.

Það sem er hins vegar ekki eðlilegt er að á sama tíma og fjármálafyrirtækin veðjuðu sjálf á fall krónunnar, voru þau skipulega að ota gengistryggðum lánum að fólki - án þess að upplýsa viðskiptavinina um að 50-100% hækkun lánanna í íslenskum krónum væri fyrirsjáanleg.

Fjármálafyrirtækin fóru líka offari í veitingu lánanna.  Starfsmenn sem sáu um lánin fengu margir hverjir "árangurstengda" bónusa - því meira sem þeir gátu lánað út því meira fengu þeir í eigin vasa.  Þeim var alveg sama þó þeir lánuðu fólki allt of háar upphæðir, sem átti að vera ljóst að vafasamt væri að viðkomandi gæti greitt til baka.  Græðgi og eiginhagsmunaháttur varð siðferðinu yfirsterkari.

Það er sanngjarnt að fjármálafyrirtækin beri skaðann af þannig vinnubrögðum. 

Dómur í gengislánamáli í dag

Atgervisflóttinn frá FME.

Ein ástæða þess að FME sinnti ekki skyldu sinni var skortur á hæfu fólki.  Einhverjir starfsmenn fluttu sig yfir til bankanna, enda ekki skrýtið þar sem þeir gátu þannig tvöfaldað laun sín.

Lág laun hjá EME (og engar bónusgreiðslur eins og bankarnir buðu) gerðu það að verkum að FME var einfaldlega ekki samkeppnishæft um starfsfólk.

Stofnunin var undirmönnuð á þeim tíma sem verkefnum hennar fjölgaði stöðugt vegna aukinna umsvifa í íslenska fjármálakerfinu og stofnunin hafði hvorki mannafla né getu til að sinna skyldu sinni.

Enginn tími var aflögu til að fara ofan í saumarnar á hlutum eins og gjaldeyrislánunum - aðeins var sinnt mest aðkallandi kærumálum og öðru slíku.

Þetta var ein af mörgum ástæðum þess að svo fór sem fór.

FME skoðaði aldrei gengislánin